W ciągu ostatnich lat przeciętna długość życia znacznie wzrosła. Jest to zasługa opieki zdrowotnej, diagnostyki chorób, zaawansowanych technik leczenia, a także rosnącej świadomości na temat wpływu trybu życia na zdrowie, a tym samym długość życia. Coraz większym wyzwaniem staje się przez to opieka nad osobami starszymi, które borykają się z wieloma schorzeniami. Jednym z częstych dolegliwości osób starszych jest zespół kruchości. Na czym polega? Jak opiekować się seniorem, który cierpi na tę dolegliwość? Podpowiadamy.
Zespół słabości u osób starszych – co to takiego?
Seniorzy często skarżą się na spadek sił fizycznych, osłabienie, obniżenie sprawności fizycznej i pogorszenie siły mięśniowej. Te nieswoiste objawy z łatwością można złożyć na karb wieku, jednak bardzo często są to symptomy świadczące o rozwoju choroby. Zespół słabości, bo o tej przypadłości mowa (inaczej mówiąc zespół kruchości), najczęściej dotyka osób powyżej 65. roku życia.
Zespół kruchości (z ang. frailty syndrome) bywa nazywany również „zespołem wyczerpania rezerw” lub „zespołem wątłości starczej”. Wiąże się ze spadkiem sił witalnych wynikających z procesów starzenia organizmu, pojawiających się w związku z występowaniem chorób współistniejących, a także w wyniku mniejszej odporności na stres. Choroba polega na ogólnym osłabieniu organizmu. Towarzyszy jej drastyczny i nagły spadek masy ciała, a także spowolnienie ruchowe. Osoba starsza cierpiąca na zespół słabości staje się mniej samodzielna, niejednokrotnie wymaga stałego wsparcia opiekuna lub członka rodziny. Wiąże się też często z pogorszeniem stanu psychicznego seniora, które może prowadzić do depresji. Z tego powodu niezwykle istotne jest, aby nie bagatelizować nieswoistych objawów towarzyszących chorobie i zapewnić seniorowi wsparcie lekarza oraz odpowiednie leczenie.
Zespół kruchości – etapy choroby
Zespół słabości u osób starszych można podzielić na trzy etapy.
- Etap wczesny – zwykle w tym momencie następuje diagnoza choroby. Senior ma jeszcze zasoby energii, które pozwalają mu na względnie samodzielne funkcjonowanie w domu, a także radzenie sobie z niewielkim natężeniem stresu czy bólu. Osoba starsza na tym etapie zespołu słabości wymaga wsparcia jedynie w bardziej zaawansowanych czynnościach, takich jak poruszanie się poza domem, gotowanie, załatwianie sprawunków czy zarządzanie budżetem.
- Etap średniozaawansowany – w tym okresie uwidaczniają się znaczące ograniczenia w samodzielnym funkcjonowaniu seniora. Jego zasoby energetyczne są znacznie mniejsze, wymaga on wsparcia nie tylko w zaawansowanych obowiązkach domowych, ale również w podstawowych czynnościach, także higienicznych. Na tym etapie niejednokrotnie zachodzi konieczność wdrożenia całodobowej opieki.
- Etap późny – dotyczy okresu, w którym senior wymaga wsparcia w niemal każdej czynności. Często tej fazie towarzyszą dodatkowe choroby, które niestety mogą zakończyć się śmiercią.
Zespół kruchości – objawy
Opiekun osób starszych to osoba, która ma zwykle najczęstszy kontakt z seniorem, a tym samym możliwość obserwacji zmian, jakie następują w jego zdrowiu. Z tego powodu tak istotne jest, aby umiała ona rozpoznać zespół słabości osób starszych. Tym bardziej że symptomy tej przypadłości bywają nieswoiste i łatwo je przypisać upływowi czasu. Zaniepokoić powinny nas następujące objawy:
- gwałtowny i niezamierzony spadek masy ciała;
- znaczący spadek aktywności fizycznej;
- chroniczne zmęczenie mimo mniejszej ilości ruchu;
- spowolnienie ruchów,
- wolny, ostrożny chód;
- widocznie słabszy uścisk dłoni;
- zaburzenia nastroju, rosnące poczucie lęku czy osamotnienia;
- kłopoty z kontrolą fizjologii ciała.
Jeśli u seniora w jednym czasie pojawia się kilka z powyższych objawów, warto zwrócić się do lekarza. Zdecydowanie lepiej jest wykazać się przezornością i zgłosić się po pomoc, nawet jeśli nie jest potrzebna, niż przegapić początek toczącego się poważnego procesu chorobowego. Bez wsparcia fachowej opieki medycznej może on skutkować niedołężnością, pogłębiającym się procesem utraty samodzielności seniora, nasilającymi się problemami związanymi z samopoczuciem, które mogą prowadzić do głębokiej depresji i izolacji społecznej. To, co obowiązkowo powinno zaalarmować opiekuna, to sytuacja, w której senior zaczyna odmawiać wychodzenia z domu. Bardzo często w ten sposób manifestuje się początek zespołu słabości.
Zespół słabości u osób starszych – przyczyny
Jakie są przyczyny zespołu kruchości? Medycyna wciąż szuka szczegółowych odpowiedzi na to pytanie. Wimy na pewno, że zespół słabości dotyka ludzi w podeszłym wieku, a w grupie podwyższonego ryzyka są osoby, które ukończyły 65 lat. Wzrost ryzyka zachorowania następuje w związku z występowaniem chorób współistniejących, takich jak cukrzyca, nadciśnienie, choroby układu nerwowego lub krwionośnego. Tego typu przewlekłe schorzenia często wiążą się z przyjmowaniem dużej liczby leków, spadkiem ogólnej kondycji organizmu, utratą sił, a w konsekwencji zmniejszeniem elastyczności ciała. Wpływ na rozwój choroby ma z pewnością dieta. Brak zbilansowanych posiłków, niedobory w podaży białka i witaminy D mogą zwiększać ryzyko rozwoju zespołu słabości u osób starszych. Czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia choroby jest również spożywanie alkoholu, palenie papierosów oraz niski poziom aktywności fizycznej. Zaobserwowano też związek zespołu słabości z czynnikami środowiskowymi. Z chorobą częściej borykają się osoby osamotnione, pozbawione wsparcia najbliższej rodziny, które izolują się od otoczenia.
Zespół kruchości – leczenie
Na chwilę obecną nie istnieje skuteczne lekarstwo, które pozwoli odwrócić skutki zespołu kruchości u osób starszych. Wsparcie lekarza polega w dużej mierze na poprawie ogólnego stanu organizmu chorego. Duży nacisk kładzie się na zdrową dietę oraz indywidualnie dobraną suplementację, której zadaniem będzie między innymi poprawa wyników morfologii. Istotnym aspektem jest odpowiednie leczenie występujących chorób współistniejących. Osoba starsza dotknięta zespołem kruchości powinna być również otoczona wsparciem psychologicznym – czy to w formie terapii, czy spotkań grupowych, a nawet towarzyskich. Dbałość o kondycję psychiczną seniora jest tak samo istotna, jak wsparcie fizycznego funkcjonowania organizmu.
W zespole kruchości oprócz leczenia bardzo ważna jest profilaktyka. Dbanie o aktywność fizyczną, zdrowa zbilansowana dieta, odpowiednia suplementacja makro i mikroelementów mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju choroby u seniorów. Lekarze zachęcają do aktywności fizycznej przez co najmniej pół godziny pięć dni w tygodniu. Znaczącą rolę odgrywa w tym przypadku opiekun osoby starszej, umiejętnie dobierając aktywność fizyczną do temperamentu, zasobu sił oraz chęci seniora. Można zaproponować mu spacer lub lekkie ćwiczenia gimnastyczne w domowym zaciszu.
Niezwykle istotne w opiece nad osobami starszymi cierpiącymi na zespół kruchości jest podejście holistyczne. Warto zarówno zwracać uwagę na aspekty fizyczne, jak i dbać o dobre samopoczucie seniora. Takie osoby potrzebują nie tylko sprawnego opiekuna, ale i towarzysza, który wykaże się troską i empatią.