Jak zapobiegać ranom przewlekłym u seniorów?

Trudno gojące się rany to częsty problem u starszych osób, w szczególności – unieruchomionych, cierpiących na przewlekłe schorzenia. Owrzodzenia czy odleżyny nie tylko sprawiają ból i ogromny dyskomfort – są wrotami dla infekcji, które mogą stać się przyczyną poważnych chorób ogólnoustrojowych. Prawidłowa profilaktyka i pielęgnacja ran przewlekłych u seniorów to zatem niezwykle istotne kwestie.

Kiedy ranę można nazwać przewlekłą?

Rana to przerwanie ciągłości naskórka, a nawet – w przypadku ran głębokich – skóry lub głębiej położonych tkanek. Do takich zmian może dojść pod wpływem działania czynnika uszkadzającego (np. skaleczenia, oparzenia), ale też w przebiegu rozmaitych procesów chorobowych, w szczególności – chorób układu krążenia. Gojenie się ran jest skomplikowanym procesem, w którym uczestniczy wiele fizjologicznych mechanizmów. Kiedy nie działają one sprawnie, rana może nie goić się mimo jej odpowiedniego zaopatrzenia. O ranie przewlekłej można mówić wówczas, gdy nie poddaje się leczeniu przez ponad 4-6 tygodni. Za przewlekłe uznaje się też zmiany nawracające w tym samym miejscu.

Dlaczego rany u osób starszych trudno się goją?

Zdrowy organizm z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym wyposażony jest w mechanizmy samoodnowy, dzięki którym rany goją się zwykle w ciągu kilku dni. Podeszły wiek i przewlekłe schorzenia, takie jak nowotwory czy cukrzyca, znacznie obniżają zdolność regeneracji tkanek. Czynnikami, które najczęściej dodatkowo utrudniają gojenie się ran u seniorów są:

• utrudniony dopływ krwi (niedokrwienie), w związku z którym tkanki są niedotlenione i niedożywione,
• infekcje wdające się w niewłaściwie pielęgnowane rany,
• przesuszenie skóry w obszarze rany,
• narażenie na urazy objętego zmianą obszaru,
• nieprawidłowa dieta, niedożywienie,
• przyjmowanie niektórych leków, np. steroidowych,
• brak ruchu,
• nadwaga lub otyłość.

Znacznie bardziej złożone niż w przypadku młodszych, zdrowych osób są także przyczyny powstawania niegojących się ran u seniora. Podobnie jak u wszystkich ludzi, może dojść do nich na skutek mechanicznych urazów czy po operacjach chirurgicznych, ale najczęściej rany przewlekłeto powikłania innychdolegliwości.

Przyczyny powstawania ran przewlekłych

Jedna z najczęstszych przyczyn powstawania ran przewlekłych u starszych osób są owrzodzenia spowodowane niewydolnością żył. Kiedy odpływ krwi żylnej jest utrudniony, dochodzi do jej zastoju w kończynach. Niedożywiona i niedotleniona, a przez to cienka i mało elastyczna skóra w rejonie podudzi jest nie tylko podatna na urazy, ale też bardzo wolno się regeneruje. Najmniejsze przerwanie naskórka (np. na skutek zadrapania) może dać początek trudno gojącej się ranie. Rany o typie owrzodzeń mogą być także spowodowane reakcją alergiczną, stanem zapalnym albo chorobą nowotworową. Specyficznym rodzajem ran o typie owrzodzenia są te, które występują jako objawstopy cukrzycowej, czyli w przebiegu niewłaściwie leczonej cukrzycy. To także bardzo często występująca u starszych osób choroba, w której przewlekła hiperglikemia (nadmiar glukozy we krwi) prowadzi do miażdżycy tętnic, a tym samym niedokrwienia (na które stopy – jako części dystalne – są narażone najbardziej) i tych samych konsekwencji, co w przypadku wyżej opisanych owrzodzeń żylnych. Problem pogłębiają neuropatie cukrzycowe – z powodu zaburzeń odczuwania chorzy może przeoczyć powstanie urazu. Bardzo częstą przyczyną powstawania niegojących się ran u seniora jest brak aktywności ruchowej. U osób leżących czy unieruchomionych na wózkach inwalidzkich tworzą się odleżyny. W tym przypadku do zaburzeń krążenia krwi dochodzi na skutek przewlekłego ucisku – najczęściej w obszarze potylicy, na plecach, łokciach i piętach. Odleżyna może mieć postać zaczerwienienia, ale też rozległej, przewlekłej ranyobejmującej głębokie tkanki. Są to zmiany wyjątkowo trudne w leczeniu, często prowadzące do martwicy.

Na czym polega pielęgnacja ran przewlekłych?

Proces pielęgnowania ran przewlekłych jest dość skomplikowany. Przede wszystkim nie wolno dopuścić do tego, by w ich obszarze rozwinęła się infekcja. Może to oznaczać usuwanie martwiczych tkanek (są znakomitą pożywka dla chorobotwórczych drobnoustrojów) i dezynfekowanie ran z użyciem przeznaczonych do tego preparatów. Niekiedy oczyszczenie rany wymaga nawet opracowania chirurgicznego. Przewlekłe rany należy zabezpieczać opatrunkami. Składają się na nie leki (maści, żele, itp.) zabezpieczające przed rozwojem infekcji i przyspieszające gojenie, a także odpowiednie środki opatrunkowe, które nie tylko osłaniają ranę i ograniczają wysięk, ale też pozwalają na utrzymanie jej wilgotności – gojenie przebiega bowiem sprawniej w wilgotnym środowisku. Opatrunki na rany przewlekłe należy zmieniać bardzo ostrożnie, ponieważ łatwo uszkodzić budujący się naskórek. Jak widzisz, pielęgnacja ran przewlekłych wymaga wprawy, a często wręcz przygotowania medycznego. Jeśli go nie posiadasz, ten element opieki nad seniorem pozostaw lekarzom i pielęgniarkom. Twoja rolą jest za to zapobieganie tworzeniu się ran u podopiecznego.

Profilaktyka ran przewlekłych u seniorów

Podstawą profilaktyki ran przewlekłych jest regularna, dokładna obserwacja stanu skóry. Jeśli podczas codziennych zabiegów pielęgnacyjnych spostrzeżesz jakiekolwiek niepokojące zmiany, koniecznie poinformuj o tym rodzinę swojego podopiecznego, a także lekarza, który udzieli Ci wskazówek co do dalszego postępowania. Zadbaj o dietę seniora. Regularne, prawidłowo zbilansowane posiłki wzmacniają organizm (w tym – układ immunologiczny) i dostarczają mu substancji niezbędnych do procesów samoregeneracji. W szczególności nie dopuszczaj do tego, by Twój podopieczny sięgał po produkty, które mogą pogorszyć jego stan – wysokoprzetworzoną żywność, słodycze, tłuste, smażone dania, używki. Jeśli to możliwe, zapewnij swojemu podopiecznemu choć minimalną dawkę duchu, najlepiej na świeżym powietrzu. Uważaj przy tym, by senior nie doznał żadnego urazu. Jeśli jest osobą leżącą, staraj się jak najczęściej (minimum co dwie godziny) modyfikować nieco jego pozycję. Dbaj o to, by leżał w czystej, przewiewnej pościeli, a takie elementy, jak szwy czy guziki, nie miały kontaktu z jego skórą. Wskazane jest także, by senior miał materac przeciwodleżynowy – zasugeruj jego zakup rodzinie. Nie trzeba dodawać, że profilaktyce ran przewlekłych służy odpowiednia higiena. Jeśli senior jest w tym zakresie samodzielny, dopilnuj by używał odpowiednio łagodnych kosmetyków, nie spędzał zbyt wiele czasu w gorącej kąpieli, a po umyciu się stosował kremy natłuszczające i nawilżające skórę. Przestrzegaj tych samych zasad, jeśli to Ty myjesz swojego podopiecznego. Z dużą ostrożnością wykonuj zabiegi, przy których łatwo o drobne nawet urazy, np. obcinanie paznokci.