Stopa cukrzycowa to zespół patologicznych objawów w obrębie stopy, które są późnym powikłaniem długoletniej, źle leczonej cukrzycy. Z tego względu schorzenie to najczęściej dotyka osoby w starszym wieku. Niestety, cukrzyca w dzisiejszych czasach stała się już chorobą cywilizacyjną. Każdego roku na świecie diagnozuje się już u kilkunastu milionów nowych pacjentów. Prawdopodobieństwo, że problem stopy cukrzycowej wystąpi u Twojego podopiecznego, jest zatem bardzo duże. Sprawdź, jak rozpoznać objawy tego schorzenia i jak wspomagać seniora w stosowaniu odpowiedniej profilaktyki.

Jak rozwija się stopa cukrzycowa?

W większości przypadków przyczyną stopy cukrzycowej są zespoły neuropatyczne. Zaburzenia metaboliczne w zaawansowanej cukrzycy prowadzą do uszkodzenia nerwów obwodowych, na skutek czego dochodzi do upośledzenia odczuwania. Chory nie rejestruje bólu czy dyskomfortu, które normalnie stanowią sygnał do usunięcia drażniącego bodźca. Jego stopy nieustannie narażone są na urazy, skaleczenia, a to prowadzi do ciągłych stanów zapalnych. Problem pogłębia fakt, że w związku z uszkodzeniami układu nerwowego następuje zanik potliwości stóp, a suchość skóry sprzyja jej pękaniu, co także tworzy wrota dla infekcji. Co więcej, uszkodzenie nerwów prowadzi do osłabienia siły mięśniowej, ograniczonej ruchomości w stawach, deformacji stopy. Innym czynnikiem, który może występować samodzielnie lub towarzyszyć zmianom o typie neuropatii, jest bardzo częsta u diabetyków miażdżyca. Uszkodzenia naczyń powodują przewlekłe niedokrwienie stóp, czyli ich niedotlenienie i niedożywienie. Taki stan jest bardzo niebezpieczny i z czasem może prowadzić nawet do martwicy tkanek. Na wcześniejszych etapach choroby upośledzenie ukrwienia może powodować m.in. dolegliwości bólowe (o ile nie znosi ich neuropatia), drętwienie stóp, zanik tkanki podskórnej. Co niezwykle istotne w przebiegu stopy cukrzycowej, niedokrwienie sprzyja infekcjom i utrudnia gojenie.

Bezpośrednie przyczyny stopy cukrzycowej

Z związku z działaniem wyżej opisanego mechanizmu, bezpośrednie przyczyny rozwoju stopy cukrzycowej mogą być banalne. Należą do nich takie czynniki, jak:

• źle dopasowane obuwie,
• drobne skaleczenia spowodowane np. nadepnięciem na szkło czy nieostrożnymi zabiegami kosmetycznymi,
• urazy termiczne lub chemiczne,
• niedostateczna higiena stóp.

Problem pogłębia źle ustawione leczenie cukrzycy, nadciśnienie tętnicze, a także nieprawidłowa dieta, brak ruchu, palenie papierosów.

Najczęstsze objawy stopy cukrzycowej

Pierwsze objawy stopy cukrzycowej to najczęściej odciski, które mogą zostać przez chorego niedostrzeżone ze względu na zaburzenia czucia. Takie zmiany najsilniej narażone są na powstawania trudno gojących się owrzodzeń (przerwania ciągłości skóry), które sprzyjają rozwojowi infekcji. W przypadku występowania zespołu neuropatycznego u chorego można obserwować zanik wrażliwości na bodźce – upośledzenie odczuwania dotyku, zmian temperatury. W postaci niedokrwiennej chory skarży się na dolegliwości bólowe (przy chodzeniu i w spoczynku), drętwienie, mrowienie czy pieczenie stóp. Mogą one być zasinione i wyziębione. Z biegiem czasu stopa cukrzycowa ulega zniekształceniu. Typowe objawy to zanik mięśni, ścieńczenie skóry. Palec cukrzycowy jest młoteczkowaty, na piętach pojawiają się silne zrogowacenia. Stopa może być obrzęknięta. Z czasem w obrębie jej tkanek pojawiają się zgorzele, a nawet martwica.

Jak leczyć stopę cukrzycową?

Stopa cukrzycowa bezwzględnie wymaga leczenia. Zaniedbania w tym zakresie mogą skutkować nawet koniecznością amputacji kończyny. Chory powinien trafić pod opiekę lekarzy kilku specjalności – diabetologa, podiatry, ortopedy, chirurga, rehabilitanta. Terapia musi obejmować leczenie choroby podstawowej (czyli cukrzycy) oraz leczenie miejscowe (w obszarze zmienionej chorobowo stopy). Kluczowe w leczeniu stopy cukrzycowej jest wyrównanie metaboliczne chorego – utrzymywanie prawidłowych wartości glukozy i lipidów we krwi, a także ciśnienia tętniczego. Lekarz może zadecydować o włączeniu insuliny, przepisać odpowiednie leki. Terapia będzie jednak nieskuteczna, jeśli pacjent nie zmieni swoich nawyków. W procesie leczenia cukrzycy niezbędne są odpowiednia dieta, redukcja masy ciała i aktywność fizyczna dostosowana do możliwości chorego. Leczenie miejscowe może obejmować antybiotykoterapię, a jeśli to konieczne – chirurgiczne opracowanie zmian (z przeszczepem skóry włącznie). Postępowanie objawowe obejmuje stosowanie odpowiednich opatrunków, leków przeciwbólowych, a także odciążanie chorej kończyny (np. poruszanie się o kulach). Często wskazane jest, by pacjent znalazł się pod opieką psychologa.

Profilaktyka i pielęgnacja stopy cukrzycowej

Jeśli Twój podopieczny jest w zaawansowanym stadium choroby, dowiesz się, jak leczyć stopę cukrzycową od lekarzy, pod opieką których pozostaje. Każdy przypadek tego schorzenia jest nieco inny i różne są indywidualne uwarunkowania, które wpływają na możliwości terapii. Jeśli zaś opiekujesz się osobą, wobec której zachodzi prawdopodobieństwo zachorowania, niezmiernie przyda Ci się ogólna wiedza na temat profilaktyki cukrzycy i procesu pielęgnowania tzw. stopy dużego ryzyka. Przestrzeganie tych zasad często pozwala powstrzymać rozwój choroby na jej wczesnym etapie. Kluczowym elementem profilaktyki stopy cukrzycowej jest zdrowy tryb życia, a zatem wspomniana już prawidłowo zbilansowana dieta, codzienna dawka ruchu (poprawia ukrwienie stóp), unikanie używek. Twój podopieczny powinien pozostawać pod stałą opieką lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, co pozwala na wczesne wykrycie cukrzycy i podjęcie jej leczenia. Zwróć uwagę, jaki obuwie nosi Twój podopieczny. Jeśli choruje na cukrzycę lub wręcz dostrzegasz u niego pierwsze objawy palca cukrzycowego, zadbaj o to, by zawsze chodził w wygodnych, przewiewnych butach, najlepiej z indywidualnie dobraną wkładką ortopedyczną. Istotny jest także dobór skarpet – powinny być wykonane z naturalnych włókien i zakończone szerokim, bezuciskowym ściągaczem. Ze względu na ryzyko urazów niewskazane jest, by podopieczny chodził boso. Z tych samych powodów ostrożnie używaj koców elektrycznych czy termoforów do ogrzewania stóp. Niezwykle istotną kwestią jest odpowiednia higiena stóp. Podstawa to ich codzienne mycie (stóp nie wolno przy tym długo moczyć) w letniej wodzie, z użyciem łagodnego mydła o odczynie zbliżonym do pH skóry. Po umyciu stopy trzeba dokładnie osuszyć i natłuścić kremem (może zawierać składniki witaminowe i mocznik w stężeniu do 15%), zwłaszcza w miejscach, gdzie naskórek jest zgrubiały. Należy też zachować ogromną ostrożność przy wszelkich zabiegach kosmetycznych, takich jak obcinanie paznokci. Usuwanie zrogowaceń czy modzeli najlepiej powierzyć specjalistom w zakresie podologii. Uważnie obserwuj stopy swojego podopiecznego. Jeśli zauważysz jakiekolwiek niepokojące zmiany – pęknięcia skóry, odciski, przebarwienia – zgłoś je rodzinie lub lekarzowi!